نگاه طبیبانه به دردهای شانه

گفت وگو با دکتر مرتضی نخعی‌امرودی

حرکات زیاد شانه در افرادی که فعالیت سنگین دارند- به‌خصوص کارگران و ورزشکاران- می‌تواند باعث ایجاد درد در ناحیه شانه شود. این دردها ممکن است خیلی خفیف باشند و روی کار یا فعالیت ورزشی فرد تاثیر واضحی نداشته باشند ولی گاهی آنقدر شدیدند که مانع کار یا ورزش یا حتی استراحت و خواب می‌شوند.
دکتر مرتضی نخعی امرودی، ارتوپد و جراح شانه و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، توضیحات بیشتری در این خصوص می‌دهد.
آقای دکتر! یکی از مشکلاتی که برخی افراد جامعه با آن روبرو هستند، دردهای شانه است. بفرمایید دلیل بروز این مشکل چیست؟
این دردها ممکن است علل متفاوتی داشته باشند. 2 گروه عمده آنها دردهای عملکردی و دردهای تاندون شانه هستند و هر کدام از نظر علایم و درمان با یکدیگر تفاوت دارند و راه‌های پیشگیری از آنها نیز ممکن است متفاوت باشد. دانستن انواع آن مفید است ولی تشخیص و درمان صحیح با پزشک متخصص است.

در مورد دردهای عملکردی، آیا درد با فعالیت فرد ایجاد می‌شود؟

بله، دردهای عملکردی شانه معمولا پس از فعالیت‌های تکراری، طولانی‌مدت و سنگین، بد نشستن و بد ایستادن ایجاد می‌شوند. آنها زمینه ساختاری واضحی ندارند یعنی عیب ساختمانی برای آنها پیدا نمی‌شود. این دردها اغلب به دنبال عدم هماهنگی عضلات اطراف مفصل شانه یا فعالیت طولانی و ناهمگون این عضلات ایجاد می‌شوند و با گرفتن شرح حال کامل از بیمار و معاینه دقیق و رادیولوژی (عکس و MRI) یا آزمایش خون و نوار عصب یافته خاصی به دست نمی‌آید. گاهی بررسی‌های فراوان و درمان‌های متعددی روی گردن بیماران انجام می‌‌گیرد ولی درنهایت مشخص می‌شود ریشه واقعی درد مربوط به شانه بوده است. بسیاری از دردها در پشت استخوان کتف نزدیک مهره‌های پایینی گردن یا جلوی استخوان کتف، زیر بخش خارجی استخوان ترقوه احساس می‌شوند. وقتی محل آن پشت کتف نزدیک مهره‌های پایینی گردنی باشد، ممکن است با دردهای ناشی از آرتروز گردن یا بیماری‌های دیسک گردن اشتباه شود پس افتراق این دو از هم مهم است.

وقتی علت خاصی برای درد شانه عملکردی پیدا نمی‌شود، درمان آن کمی مشکل می‌شود؟

معمولا با بهبود وضعیت کاری، اصلاح نحوه نشستن و ایستادن و پرهیز از فعالیت‌های تکراری تا حدودی درد کاهش می‌یابد اما اگر بهبودی حاصل نشد، روش‌هایی مثل فیزیوتراپی، تجویز داروهای خوراکی و تزریق دارو به موضع درد به کار می‌روند. برای تزریق، اغلب از یک دارو از گروه کورتون‌های طولانی‌اثر همراه با مقداری داروی بی‌حسی موضعی برای کاهش درد ناشی از تزریق استفاده می‌شود. ممکن است مقداری آب مقطر نیز برای افزایش حجم دارو به منظور انتشار بهتر به اطراف محل درد اضافه شود. به طور کلی باید از عواملی که باعث ایجاد درد می‌شود پرهیز کرد.

به دردهای تاندون شانه اشاره کردید، این دردها ناشی از چیست؟

این دردها به دنبال کار یا فعالیت ورزشی که موقع انجام آن دست‌ها بالاتر از سر قرار می‌گیرند، مثل نقاشی ساختمان، کارهای تاسیساتی یا ورزش‌هایی مثل والیبال و بدمینتون به وجود می‌آیند. بالا بردن دست‌‌ها به‌خصوص در افرادی که نوعی اشکال ساختاری در یکی از زواید استخوان کتف دارند، به مرور زمان باعث می‌شود تاندون چرخاننده سر بازو بین استخوان‌ها گیر کند، کم‌کم ساییده و درنهایت پاره شود و درد شدید و محدودیت حرکتی ایجاد کند. اغلب با بالا بردن دست‌ها درد بدتر می‌شود و وقتی مدتی از شروع آن گذشت، در حالت استراحت، به صورت دردهای شبانه و موقع خواب هم بروز می‌کند. محل درد عمدتا سر شانه و قسمت خارجی بالای بازوست و گاهی تا آرنج و ساعد نیز تیر می‌کشد. متاسفانه این دردهای شانه نیز خیلی مواقع با دردهای ناشی از آرتروز یا دیسک گردن اشتباه گرفته می‌شوند و بیماران مدت‌ها از تشخیص و درمان دور می‌مانند.

دردهای گردن و شانه چه تفاوتی با هم دارند؟

به طور کلی دردهای ناشی از گردن در قاعده گردن و بالای شانه و نزدیک گردن احساس می‌شوند و ممکن است تیز و تیرکشنده باشند در حالی که دردهای شانه در سرشانه و به‌خصوص بالای قسمت خارجی بازو یا بالای پشت کتف و پایین‌تر از قاعده گردن احساس می‌شوند. اینها هم ممکن است به صورت مبهم و گنگ به ساعد و انگشتان انتشار یابند.

آیا درمان دردهای تاندون شانه مثل درمان دردهای عملکردی است؟

درمان این نوع دردهای شانه ابتدا با اصلاح وضعیت کار، کم کردن فعالیت‌های بالای سر و ورزش شروع و اگر بیماری پیشرفت کرد، فیزیوتراپی و دارودرمانی هم اضافه می‌شود. در صورتی که به این درمان‌ها پاسخ کافی داده نشود، عمل جراحی اجتناب‌ناپذیر است. اگر فردی ناگهان یا با ضربه یا فعالیت یا ورزش سنگین و ناگهانی دچار پارگی تاندون شود، معمولا باید جراحی شود. در این مواقع مانند دردهای عملکردی دیگر کورتون تزریق نمی‌کنیم. تزریق کورتون باعث تسریع روند پارگی تاندون می‌شود چون از یک طرف قوام تاندون کاهش می‌یابد و از طرف دیگر درد را به طور کاذب کنترل می‌کند و کاهش می‌دهد و بیمار به تصور اینکه درمان شده است، از شانه خود بیشتر استفاده می‌کند و تاندون را سریع‌تر به سمت پارگی پیش می‌برد. بیماری تاندون شانه معمولا از سنین 30-25 سالگی شروع می‌شود و در سنین 70-50 سالگی به پارگی کامل تاندون می‌انجامد و اگر درمان نشود، به آرتروز شدید شانه و محدودیت حرکتی و درد شدید ختم می‌شود.

درمان‌های خانگی یا گیاهی و... می‌تواند موثر واقع شود؟

بیماران مبتلا به درد شانه نباید به تشخیص و درمان درد شانه خود بپردازند زیرا گاهی غفلت از درمان صحیح برای یک بیماری، خسارت‌ها و عوارض جبران‌ناپذیری بر جای می‌گذارد. توصیه می‌شود افرادی که کار یا ورزش سنگین به ویژه فعالیت‌های بالای سر دارند، در صورت بروز دردهای شانه ابتدا مقداری کار یا ورزش را تعدیل کنند و اگر درد بهبود نیافت به پزشک مراجعه کنند تا به طور صحیح و اصولی درمان شوند. گاهی بعضی بیماران از ترس اینکه مبادا به آنها گفته شود بیماری مهمی دارند یا مثلا باید تحت عمل جراحی قرار گیرند به پزشک مراجعه نمی‌کنند در حالی که ممکن است این تأخیر در مراجعه به پزشک زمان طلایی تشخیص و درمان را تلف کند و روزی مراجعه کنند که دیگر دیر شده و بیماری عارضه داده و خساراتی به بار آورده است.

نگاه متخصص طب فیزیکی/ دکتر داریوش الیاس‌پور*

دردهای شانه در همه سنین به خصوص در جوانی و بعد از میانسالی دیده می‌شود و علت‌های مختلفی دارد. درد شانه می‌تواند ناشی از گرفتگی عضلانی، گیر کردن عصب، مشکلات مفصلی شانه و تاندون‌های اطراف آن، التهاب مفاصل و بیماری‌های استخوانی که بسیار مهم هستند، باشد...
افتراق درد شانه از سایر دردها بسیار مهم است. گاهی مشکل‌هایی مانند دیسک گردن دردهایی مثل درد شانه و دست ایجاد می‌کند. برخی از دردهای شانه مربوط به درد قفسه‌سینه و اعضا و احشای داخل آن است. گاهی هم مشکل‌های تنفسی و ریوی درد را به سایر نقاط بدن از جمله کتف‌ها منتشر می‌کنند و بیماران تصور می‌کنند درد مربوط به ناحیه شانه‌هاست.
مهم‌ترین و شایع‌ترین نوع درد، دردهای عضلانی هستند که در اثر فعالیت زیاد کتف و کارهای طولانی‌مدت و فشار روی این ناحیه، ایجاد می‌شوند. برای کاهش درد، بهترین روش اصلاح وضعیت و شناختن عواملی است که روی شانه‌ها فشار وارد می‌کنند و در نهایت ورزش‌های مناسب و کششی باید با توجه به شرایط بیمار تجویز شود. ورزش‌های کششی و تقویتی به همان نسبتی که می‌توانند کمک‌کننده باشند درد را هم تشدید می کنند.
به‌طور کلی برای به حداقل رساندن عوارض و درد، حذف عوامل ناتوان‌کننده و راه‌های توانبخشی مورد توجه قرارگرفته است. یکی از راه‌های درمان بیماران، فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی به چند صورت ارایه می‌شود؛ روش‌هایی مثل گرما، سرما، امواج خاص، اولتراسوند و لیزر و فیزیوتراپی درمانی دستی و حرکتی.
فیزیوتراپی گرمایی 2 نوع است؛ سطحی و عمقی. در نوع سطحی با استفاده از کیسه آب داغ یا اشعه گرما ایجاد می‌کنند. گرما روی سیستم عصبی و عروقی تاثیر می‌گذارد و درد را کمتر و حالت کشسانی بافت را بیشتر می‌کند. این کار را به راحتی می‌توان هنگام فیزیوتراپی با حرکات کششی و ورزشی انجام داد. گرما دادن عمقی با اولتراسوند یا ماکروویو صورت می‌گیرد. در خانه می‌توان با استفاده از کیسه آب گرم یا برخی از وسایل برقی، گرمای سطحی ایجاد کرد.
نوع دیگر فیزیوتراپی با روش سرمادرمانی است. این روش بیشتر در مواقع تروما (ضربه) مورد استفاده قرار می‌گیرد. سرما، گردش خون را کمتر و یک حالت بی‌حسی و آرامش ایجاد می‌کند و التهاب و درد ناحیه را کاهش می‌دهد. تحریک الکتریکی، نوع دیگر فیزیوتراپی است و روی سیستم عصبی تاثیر می‌گذارد. تحریک الکتریکی برای کاهش درد یا تحریک عصب مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مواقع خاص مثلا برای ضدعفونی کردن زخم یا استفاده از داروهای موضعی کاربرد دارد. همه موارد فوق تا زمانی کاربردی است که آسیب جدی از قبیل پارگی تاندون یا شکستگی استخوان و دررفتگی به شانه‌ها وارد نشده باشد. هنگام صدمه های جدی به شانه‌ها قبل از اقدام به روش‌های توانبخشی و فیزیوتراپی لازم است بیمار از نظر پزشکی مورد بررسی دقیق‌تری قرار گیرد.

پی‌نوشت‌ها:

* عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

منبع:هفته نامه سلامت